Zakmessen: welke verschillende locks zijn er?

Een blokkeringsysteem, of lock, zorgt ervoor dat een zakmes tijdens gebruik niet dichtklapt. Door zo'n vergrendeling kun je veilig met een zakmes aan de slag, zonder je vingers op het spel te zetten. Er zijn alleen zo veel verschillende locksystemen en termen dat het handig kan zijn om eens te zien welke er zijn en hoe ze werken. In dit artikel gaan we in op de werking van de meest gangbare locks.

Linerlock

Oorspronkelijk bedacht door Michael Walker is de linerlock inmiddels een van de meest gebruikte vergrendelingen op de markt. Dit systeem werkt door middel van een geveerde metalen pal, de lockbar, in de handgreep van het mes, die achter het afgevlakte scharnierpunt, de lockface, van het mes klikt. Deze pal ligt in het verlengde van het lemmet. Omdat de pal achter het scharnierende deel van het mes valt, kan het mes niet meer terug naar gesloten positie scharnieren. Dit kan pas wanneer de lockbar door de gebruiker uit de weg van de lockface wordt geduwd. Een voordeel van dit locksysteem is dat het veilig is voor de gebruiker en het is vrij goedkoop te produceren. Ook is het voor de gebruiker gemakkelijk met één hand te bedienen. Wel komt de vinger van de gebruiker bij het sluiten van het mes eerst in de baan van het snijvlak terecht om het mes te ontgrendelen, voor het dichtgeklapt wordt. Hier zit vaak nog wel een soort weerstand voor, veroorzaakt door de detentkogel, maar het is wel handig om hierbij op te letten.

Framelock

Ook de framelock wordt erg veel gebruikt. Deze vergrendeling is oorspronkelijk uitgevonden door Chris Reeve en stond oorspronkelijk bekend als de RIL: Reeve Integral Lock. De framelock is simpel gezegd een zware linerlock. Het werkt vrijwel hetzelfde als een linerlock, alleen valt een uitgefreesd deel van de handgreep zelf ter vergrendeling achter het scharnierende deel. Hierdoor profiteer je dus nog meer van de stevigheid van de handgreep zelf, in plaats van de (vaak dunnere) liner in een linerlock. Belangrijk is het materiaal waarvan de framelock gemaakt is. Zo moet een aluminium framelock doorgaans voorzien worden van een stalen uiteinde om slijtage te voorkomen. Het materiaalgebruik en de precisie waarmee de lock op het lemmet sluit is bepalend voor de stevigheid van de vergrendeling. Ook dit mechanisme is met één hand te bedienen. Dit neemt niet weg dat ook hier uitgekeken moet worden tijdens het dichtklappen, want ook hier kunnen vingers tussen het snijvlak en de hanggreep terecht komen.

Backlock

Een erg bekende vorm van zakmesvergrendeling is natuurlijk de backlock. Een veer die over de rug van het mes loopt, valt bij opening van het mes achter het scharnierende punt van het lemmet in het slot. In de rug van het handvat is een uitsparing gemaakt waar de veer ingedrukt kan worden om het lemmet te ontgrendelen. Wanneer die uitsparing in het midden van het handvat zit wordt het ook wel eens een midlock genoemd, maar feitelijk werkt het mechaniek hetzelfde. Een voordeel van een backlock is dat je niet snel in de weg van het sluitende lemmet komt, wat de veiligheid ten goede komt. Een backlock ontleent zijn stevigheid voornamelijk aan het contact tussen de veer en de uitsparing in het lemmet. Hoe beter dit aansluit, hoe steviger de blokkering is. Wel is het belangrijk een backlock goed schoon te houden. Wanneer er namelijk vuil tussen komt sluit de veer niet goed op het lemmet. Dit kan in het ergste geval tot gevolg hebben dat het mes toch onverhoopt dichtklapt tijdens gebruik. De kans is klein, maar bestaat bij achterstallig onderhoud wel. Een van de bekendste voorbeelden van een backlock is de Buck 110.

Tri-Ad-lock

Dit locksysteem is ontwikkeld door Andrew Demko voor Cold Steel en lijkt erg op de backlock. Het grote verschil is dat er boven het lemmet een stevige stop-pin zit die de belasting op het locksysteem deels weg neemt tijdens gebruik. Daarnaast is de veer die in de uitsparing van het lemmet valt een stuk groter en steviger. Ook valt hij dieper in de uitsparing wat de betrouwbaarheid ten goede komt.

Het meest bijzondere aan een Tri-Ad-lock is echter dat hij zelfcorrigerend is. De vergrendelingspal (hamer) scharniert rond een pin. Doordat Cold Steel het gat voor de pin ovaal heeft gemaakt is er ruimte voor de hamer om zichzelf te corrigeren en om klappen op te vangen tijdens zwaar gebruik. Een ronduit briljante oplossing.

Virobloc/Ringlock

Een lock die we voornamelijk tegenkomen bij Opinel is de Virobloc, ook wel ringlock genoemd. Hierbij wordt de manchet (ring) rond het scharnierpunt door de gebruiker gedraaid wanneer het mes geopend is. Hierdoor wordt het scharnieren van het lemmet stevig vergrendeld door de ring. Dit locksysteem bedien je met twee handen waardoor je minder snel met je vingers in de buurt van het snijvlak komt. Een bijkomend voordeel is dat de ring ook gebruikt kan worden om het mes ook in gesloten toestand te blokkeren. Wel kan een Virobloc soms wat stroef lopen, zeker wanneer hij vuil of vochtig is. Goed onderhoud is dus ook hier onontbeerlijk. Zorg met een drupje olie dat de ring soepel kan draaien, maar niet te soepel.

Axis-lock

De axis-lock is ontwikkeld door messenfabrikant Benchmade. Hierin wordt gebruik gemaakt van een pal die haaks op de scharnierkant van het lemmet staat. Achterop dit scharnierende deel zit een uitsparing waar deze verende pal invalt. Doordat er richting de rug van het mes nog een vaststaande steun zit valt de achterkant van het lemmet vast tussen twee steunpunten in. Hierdoor wordt een zeer stevige en betrouwbare vergrendeling mogelijk. Door de verende pal met duim en wijsvinger aan beide kanten van het handvat te verschuiven komt de vergrendeling los en kan het mes gesloten worden. Omdat deze blokkering ontworpen is door Benchmade zien we deze manier van blokkeren vaak terug bij Benchmade-messen, hoewel andere fabrikanten ook varianten op deze vergrendeling hebben uitgebracht. De blokkering is eenvoudig te bedienen en erg veilig.

Ball-bearing-lock

Dit type lock werkt qua bediening eigenlijk hetzelfde als de axis-lock. Het grote verschil zit erin dat de axis-lock een horizontale pal gebruikt, en de ball-bearing-lock maakt gebruik van een kogellager. Deze kogellager valt in de uitsparing van de scharnierende kant van het lemmet en houdt zo het mes stevig op zijn plek. Daarnaast zorgt de lager ervoor dat het mes lekker soepel opent. Wel is het belangrijk om dit lock systeem goed schoon en gesmeerd te houden, omdat de veer achter de kogellager vrij blootgesteld is binnenin de handgreep.

Slipjoint

Of een slipjoint een echte lock is of niet, daar valt over te twisten. Dit omdat een slipjoint slechts weerstand biedt bij het sluiten, geen echte lock. Een slipjoint lijkt namelijk op een backlock, alleen blokkeert de veer op de rug van het mes niet. Deze biedt alleen een soort hobbel waar je overheen moet bij het sluiten. Vooral op Zwitserse zakmessen zien we dit systeem vaak terug, en op Traditionals. Maar ook in het Verenigd Koninkrijk en Denemarken neemt de populariteit van de slipjoint hard toe. Blokkerende zakmessen mag je namelijk niet overal bij je hebben. Een mes met een slipjoint biedt dan uitkomst, zoals de Spyderco UK Penknives. Hoewel een mes tijdens normaal snijden natuurlijk niet snel dicht zal klappen, biedt een slipjoint net wat meer weerstand tegen sluiten tijdens het gebruik.

De button lock is qua bediening net zo eenvoudig als zijn naam doet vermoeden. Een knopje. That’s it. Deze praktische bediening maakt de button lock dan ook alom geliefd. Hij is ook behoorlijk stevig, dus waarom zien we hem niet vaker? De crux bij de button lock zit hem in de productiekwaliteit en afstelling. Door de manier waarop de button lock het lemmet blokkeert komt de passing van die pal erg nauw. Hierdoor zijn er weinig fabrikanten die de button lock op productieschaal goed kunnen uitvoeren.

Compression Lock

De Compression Lock is bedacht door Spyderco-oprichter Sal Glesser. Hij heeft het beste van de linerlock gepakt en dat gecombineerd met een flinke dosis vernuft. De Compression Lock lijkt op het eerste gezicht simpelweg een omgekeerde linerlock, omdat je hem vanaf de rug van de greep bedient. Het verschil is echter dat de lockbar, de geveerde pal, niet tegen de achterkant van het lemmet sluit. In plaats daarvan zet de lockbar zich vast tussen het lemmet en de stop-pin. Dit is een veel sterkere constructie. Door het bijkomend voordeel dat je voor het ontgrendelen je vingers niet meer in de baan van het lemmet hoeft te steken is de Compression Lock een van de populairste moderne mechanismen.

Sub-Frame lock

De sub-framelock is, zoals de naam al doet vermoeden, gebaseerd op de framelock. Alleen is er in dit geval een interessante constructie bedacht die een stalen of titanium lockbar aan de binnenkant van de handgreep schroeft. Zo heb je dus half de uitstraling van een linerlock, terwijl je de lockbar wel ziet zitten. Deze technologie is gepatenteerd door KAI USA, het moederbedrijf van Zero Tolerance en Kershaw.