Wat is patina op een mes?

Patina op staal of andere metalen is iets waar we veel vragen over krijgen. Zo zijn er mensen die zich afvragen wat die rare vlekken op het lemmet van hun dure koksmes doen. Of een grijze zweem op een koolstofstalen outdoormes. Vaak wordt dan meteen aan roest gedacht. Niet altijd terecht. Daarom leggen wij graag uit wat patina is, maar ook wat de voordelen en aandachtspunten zijn.

Wat is patina?

Patina is een breed begrip dat zich volgens ons nog het best laat beschrijven als het bewijs dat een product ‘leeftijd’ heeft. Een soort gebruikssporen. Een natuurlijke, oppervlakkige verkleuring van een metaal die als een soort laagje op het oppervlak ligt.

Over het algemeen vormt patina zich op koolstofstalen messen. Denk aan survivalmessen van bijvoorbeeld 1095-koolstofstaal. Maar ook op keukenmessen. Zo staan onze Eden Kanso Aogami-messen juist bekend om de fraaie patina die ze vormen.

Ook zijn er tussen de soorten koolstofstaal of gereedschapsstaal soms grote verschillen merkbaar. Dat komt door de verschillende gradaties van roestbestendigheid. Sommige staalsoorten zijn totaal niet bestand tegen corrosie en vormen al patina als je er een keer een vinger tegenaan houdt, andere soorten hebben langdurige blootstelling aan de elementen nodig om dan na een paar weken of maanden eens wat verkleuring te tonen.

Los daarvan kan patina zich natuurlijk ook op andere materialen manifesteren. Denk aan messing, koper en brons bijvoorbeeld. Die metalen kunnen zwart of zelfs groen uitslaan. Zo kan een Buck 110 een puntgaaf lemmet hebben, maar tonen de messing bolsters de ware leeftijd en het karakter van het mes.

Hoe ontstaat patina?

Door externe invloeden kan patina zich op verschillende manieren vormen. Zo kun je twee exact gelijke messen in verschillende omstandigheden plaatsen en je ziet dat ze op verschillende manieren verkleuren. Bekende katalysators van patina zijn: zout, zuur en vocht.

Invloeden van zout en vocht zijn haast onvermijdelijk. Zodra je met je vingers een koolstofstalen lemmet aanraakt kan het zweet aan je vingers al beginnen zijn invloed uit te oefenen. Zo zie je bij sommige Spyderco Sprint Run-zakmessen in exotische gereedschapsstaalsoorten vaak na een paar weken gebruik een donkergrijze kleurzweem rond het duimgat. Niets om je zorgen om te maken: simpelweg patina.

Wat is de functie van patina?

Op termijn merk je dat bij een normaal gevormde patina-laag het lemmet op een gegeven moment roestvaster wordt. Merk je in het begin dat je koolstofstalen keukenmes al vlekt en verkleurt als je hem niet direct na het snijden afwast? Dan merk je na een poosje volhouden ineens dat het lemmet eigenlijk stabiel zijn aanwezige verkleuringen behoudt. De patina werkt dan als een soort ‘seal’ op het staal. 

In de tussentijd is het lemmet dan al voorzien van verkleuringen en vlekken die het mes uniek maken. Zo wordt het mes niet alleen qua eigendom maar ook qua uitstraling van jou. Het mes krijgt karakter en laat zien wat jij samen met het mes hebt meegemaakt.

Wat is het verschil tussen patina en roest?

Als je zo hoort dat patina vormt op messen die niet erg roestvast zijn zou je bijna denken: dan is het toch gewoon roest? Zo simpel ligt het echter niet. Patina is namelijk een dun laagje dat op het lemmet vormt, en op een gegeven moment ‘klaar’ is. Dat terwijl echte roest gewoon doorzet en het staal uiteindelijk aantast. De lijn tussen beiden is dun, maar patina is echt meer gecontroleerd dan roest.

Hoe vorm je gecontroleerd patina op een mes?

Dat je graag patina wilt vormen op je koolstofstalen mes betekent niet dat het ok is om hem te verwaarlozen. Je moet hem gewoon gebruiken en schoonmaken zoals je bent gewend. De patina komt vanzelf. Het is dan ook erg belangrijk het mes na het schoonmaken ook goed af te drogen. 

Zeker bij keukenmessen is het een veel voorkomende fout om een Japans koolstofstalen mes even af te drogen met een theedoek die al een klein beetje vochtig is. Het mes wordt dan simpelweg niet helemaal droog. Probeer het maar eens en kijk dan kritisch naar het oppervlak van het lemmet. Je zult zien dat in veel gevallen het oppervlak toch licht vochtig is gebleven. Leg je het mes in deze toestand weg? Dan is het vragen om echte roest.

In Japan gebruiken de chefs daarom twee theedoeken: een doek die licht vochtig mag worden om de bulk van het water af te nemen en tegelijk te helpen met het goed schoonmaken van het staal. En daarnaast nog een theedoek die zo droog mogelijk blijft om het lemmet echt goed droog te maken.

Hoe forceer je patina op een mes?

Geen zin om de eerste weken het mes extra goed te verzorgen om roest te voorkomen? Dan kun je de natuur ook een handje helpen. Sommige mensen kiezen er namelijk voor het lemmet in te smeren met mosterd. Dit is zo zuur dat de patina zich in sneltreinvaart vormt. Binnen een kwartier zie je al resultaat. Je kunt op deze manier zelfs kunstige patronen op het lemmet vormen.

Een belangrijke disclaimer daarbij is dat het wel een beetje spelen met vuur is. Laat je het te lang zitten? Of wordt het resultaat wat te extreem? Dan kun je alsnog zorgen voor roest.

Hoe verwijder je patina?

Ziet het mes er toch niet helemaal meer zo uit als je had gewild? Toch iets te ver gegaan met het forceren van patina of toe aan een frisse start? Dan kun je de patina vaak vrij eenvoudig verwijderen. Sommige messen lenen zich ervoor vlak op een fijne Japanse watersteen te laten schoonslijpen. Al moet je dan wel goed weten wat je doet. Zelf zijn we fan van een poetsdoekje met wat Flitz. Hiermee polijst je de laag weg. Wel is het goed te weten dat het resultaat altijd anders kan worden dan hoe het mes nieuw geleverd is.