Alles wat je wilt weten over slijpen

Messen slijpen is essentieel. Om ervoor te zorgen ze optimaal blijven presteren, zul je je messen scherp moeten houden. Dit geldt niet alleen voor zakmessen en keukenmessen, maar ook voor andere scherpe artikelen, zoals scharen, bijlen, beitels en nog veel meer. Aangezien het vaak om kostbare artikelen gaat die geslepen moeten worden, is de nodige kennis beslist niet overbodig, voordat je met slijpen begint. Wij vertellen je alles wat je over slijpen moet weten.

Inhoud

• Voordelen van zelf slijpen
• Het verschil tussen slijpen en aanzetten
• Wat kun je slijpen?
• Verschillende soorten slijpstenen
• Wanneer slijp je een mes?
• Verschillende slijpmethoden

De voordelen van zelf slijpen

Er zitten verschillende voordelen aan het zelf slijpen van jouw messen en andere scherpe artikelen. Zelf slijpen zorgt er bijvoorbeeld voor dat je jouw mes of bijl goed leert kennen. Je voelt precies hoe de snede loopt en hoe zacht of hard het staal is. Daarnaast is het natuurlijk ook ontzettend leuk om zelf te doen. Snijden met een vlijmscherp mes dat je zelf zo scherp hebt geslepen, geeft een heerlijk gevoel. En tot slot bespaart het natuurlijk kosten.

Het verschil tussen slijpen en aanzetten

Twee termen die je mogelijk vaak door elkaar hebt gehoord zijn slijpen en aanzetten. Maar wat is nou het verschil tussen slijpen en aanzetten? Velen hebben in hun keukenlade of messenblok een aanzetstaal, waar ze hun keukenmessen geregeld even langs halen. Wat je dan doet is het terugbuigen van de snede. Door veelvuldig gebruik van een mes ontstaat er namelijk een braam: een met het blote oog niet waarneembare verbuiging van de snede. Door je mes aan te zetten, lijn je de microscopische verbogen metaaldeeltjes weer uit. Je duwt de snede weer recht.

Met een aanzetstaal neem je geen materiaal weg en dit is precies wat wél gebeurt wanneer je gaat slijpen. Op de lange termijn slijt het scherpe gedeelte van de snede namelijk, dit is onvermijdelijk. Door aan beide zijden van het lemmet staal weg te slijpen, ontstaat er een nieuwe snede.

De hoek van waaruit je slijpt, is bepalend voor hoe scherp deze snede is. Maar let op: een kleinere slijphoek (dus scherpere snede) leidt er ook toe dat het mes kwetsbaarder wordt en dus eerder weer geslepen moet worden. Voor Japanse messen geldt dat een hoek van ongeveer 15 graden aanbevolen wordt, westerse messen gedijen beter bij een slijphoek van pakweg 20 graden.

Wat kun je slijpen?

In het kort kan ieder product met een lemmet geslepen worden. Alle ‘bladed articles’ dus. In vrijwel alle gevallen kun je dit zelf, al verschilt de moeilijkheidsgraad natuurlijk wel per productsoort. De meest voor de hand liggende slijpobjecten zijn vanzelfsprekend messen, in al hun verschillende gedaantes. Zo zijn er zakmessen, vaststaande messen, keukenmessen, gekartelde messen, survivalmessen, bushcraftmessen en nog zoveel meer.

Echter, er zijn ook te slijpen gereedschappen, waar je misschien minder vaak bij zal stilstaan. Zo kopen velen simpelweg een nieuwe schaar, wanneer deze niet meer door papier heen knipt. Maar ook scharen kun je bijslijpen tot ze weer minstens zo scherp zijn als toen ze ooit uit de verpakking kwamen! En wat te denken van klusgereedschap als beitels, bijlen en zelfs gekartelde zagen. Of merk je dat de grasmaaier moeite begint te krijgen met maaien? Ook de messen van dit apparaat zijn met een vijl weer vlijmscherp te slijpen! En in de winter gaan we graag schaatsen, maar dan natuurlijk wel op eigenhandig geslepen ijzers.

Verschillende soorten slijpstenen

Er bestaan verschillende soorten slijpstenen, waarmee je op verschillende plaatsen kunt slijpen. Als je een grote slijpsteen hebt, leg je deze gewoon op een doek op een tafel of op het aanrecht. In het geval van een slijpsysteem is het lastig om deze elke keer op te zetten en weer op te bergen. Het is in dit geval handig om het systeem op een werkbank te zetten. Slijp je jouw messen het vaakst als je in de natuur bent? Dan is een pocketslijpsteen de beste keuze. Deze passen gewoon in jouw broekzak!

Wanneer slijp je een mes?

Er valt niet zoiets te zeggen als “je moet iedere maand je messen slijpen”. Hoe vaak dit nodig is, wordt immers bepaald door hoe frequent je je messen gebruikt en hoe je ermee omgaat. Het enige dat vaststaat – en dit klinkt enigszins flauw – is dat je altijd op tijd moet slijpen. Maar hoewel dit tamelijk vanzelfsprekend lijkt te zijn, wachten velen toch echt te lang met slijpen. Wanneer je mes bot is, ben je namelijk te laat.

Wanneer een mes echt bot is, is er van een snede geen sprake meer en moet er in de vouw een nieuwe snede gecreëerd worden. Je moet dan veel meer materiaal wegnemen dan wanneer je doet bij bijslijpen. Wacht je iedere keer met slijpen tot je mes echt bot is, dan komt dit de levensduur ervan beslist niet ten goede. Bovendien zal het slijpen veel meer moeite kosten en meer tijd in beslag nemen.

Scherpte testen

Over het algemeen zul je tijdens het snijden vanzelf merken dat het mes minder scherp wordt. Je moet meer kracht zetten, gaat wrikken en je arm raakt eerder vermoeid. Om de scherpte objectief te testen, wordt veelal de papiertest gehanteerd. Zet je mes in een hoek van ongeveer 45 graden op de rand van een vel papier en probeer er met een vloeiende beweging doorheen te snijden. Lukt dit niet of met moeite, dan weet je voldoende. Een scherp mes hoort moeiteloos repen papier af te kunnen snijden.

Slijpen op wetstenen

Slijpen op wetstenen (of slijpstenen, dit is hetzelfde) is de klassieke methode, die nog altijd voor het scherpste resultaat zorgt. Tenminste, wanneer je het goed doet, want het is ook meteen de manier die de meeste oefening vergt. Met slijpstenen kun je niet alleen messen slijpen. Je slijpt onder andere ook uitstekend je schaar, beitel, bijl en schaatsen op wetstenen. Veelal is daarbij het principe hetzelfde als bij het slijpen van messen: je hebt meerdere stenen/korrelgroottes nodig en dient beide zijden van de snede te slijpen tot je een braam begint te voelen.

Het is van belang om te weten dat je de meeste wetstenen nat moet gebruiken. Alleen bij diamantslijpstenen heeft dit weinig toegevoegde waarde, omdat deze niet slijten. Maar voor andersoortige slijpstenen, zoals Japanse waterstenen, geldt dat je ze ofwel continu moet natmaken tijdens het slijpen, ofwel dat je ze voor het slijpen enige tijd moet onderdompelen in een bak water, zodat ze zich volzuigen. Ze moeten in ieder geval zo nat zijn dat er tijdens het slijpen een laagje water op staat. Dit zorgt ervoor dat afgeslepen metaaldeeltjes en afgebroken slijpkorrels worden afgevoerd en zich niet in de steen gaan vestigen. Ingegroeide metaaldeeltjes kunnen namelijk vervelende krassen op je lemmet veroorzaken en hebben bovendien geen slijpende werking.

Vind je het lastig te bepalen met welke korrel je moet beginnen? Bekijk dan onderstaande video, waarin we enkele handige tips geven om de scherpte van je mes te testen.

Stroppen

Als je klaar bent met je fijnste slijpsteen, kun je bij wijze van ‘finishing touch’ gaan stroppen. Het klinkt wellicht wat onwaarschijnlijk, maar door de snede van je mes enkele malen over een lederen riem te strijken, wordt het daadwerkelijk nóg scherper. Bovendien gaat het mes er mooi van blinken, we noemen dit een ‘mirror edge’. Voor een ultiem resultaat smeer je de strop in met stropping compound of diamantpasta. Sommige strops zijn ‘pre-loaded’: deze zijn reeds voorzien van zo’n laag.

Slijpen op een slijpstaaf

Een tweede manier om je messen te slijpen, is met behulp van een slijpstaaf. Deze methode wordt vooral gebruikt voor het regelmatige onderhoud van keukenmessen. Er zijn keramische en gediamanteerde slijpstaven te verkrijgen.

Slijpen met een doortrekslijper

De doortrekslijper is het meest eenvoudige slijpinstrument dat er bestaat. Het ligt in vele keukenlades en wordt ook voornamelijk gebruikt voor het bijslijpen van keukenmessen. Artikelen met dikkere lemmeten, zoals hakmessen, bijlen, bijtels en éénzijdige geslepen producten als scharen, zijn met een doortrekslijper niet te slijpen. Hetzelfde geldt voor messen van een zeer harde staalsoort. Sommige doortrekslijpers dien je te vullen met water (ze worden dan ook waterslijpers genoemd), andere kunnen ‘droog’ gebruikt worden.

Het grote voordeel van een doortrekslijper (vaak ook messenslijper genoemd) is dat de hoek reeds vaststaat. Je slijpt dus altijd vanuit de juiste hoek. Of beter gezegd: je slijpt altijd van uit dezelfde hoek. Dat wil dus ook zeggen dat je een dun Japans koksmes dat oorspronkelijk vanuit een hoek van 15 graden geslepen is nooit zo scherp kunt krijgen als voorheen, middels het gebruiken van een doortrekslijper met een vaste hoek van bijvoorbeeld 20 graden.

Naast dat een doortrekslijper doodeenvoudig werkt – je trekt simpelweg je mes vanuit de hiel naar de punt door de sleuven – gaat het slijpen ook nog eens behoorlijk snel. Er zijn slijpers te krijgen met één sleuf, maar de meeste hebben er twee of drie, bijvoorbeeld met twee in korrelgrootte oplopende keramische steentjes en een diamantsteen om mee te beginnen. Haal ze een keer of tien door alle sleuven en je mes is weer gebruiksklaar. Zo scherp als met behulp van een slijpsteen of zelfs een slijpstaaf zal het echter vrijwel nooit worden. Daarbij slijp je alleen de snede en kun je je mes met een messenslijper niet uitdunnen.

Onderstaande video demonstreert het gebruik van een Skerper Basic-doortrekslijper.

Slijpen met een vijl

Een vijl gebruik je voornamelijk voor de grovere slijpklussen, waarbij precisie iets minder een vereiste is. Ze worden bijvoorbeeld toegepast bij het voorslijpen van botte bijlen en messen van grasmaaimachines. Ook ander robuust tuingereedschap, zoals (elektrische) heggen- en snoeischaren, wordt regelmatig met een vijl geslepen.

Daarbij is het van belang te beseffen dat er verschillende typen vijlen zijn. Er zijn driehoekige vijlen, die onder meer handig zijn voor het slijpen van zaagtanden. Met een driehoekige vijl kun je immers het verst tussen de tanden komen. Platte vijlen daarentegen zijn meer geschikt voor het slijpen van bijlen en grasmaaiermessen. En de halfronde bastaardvijl is bijvoorbeeld bedoeld voor het verwijderen van bramen.

Slijpen met een geleid slijpsysteem

Geleide slijpsystemen – veelal kortweg slijpsystemen genoemd – zijn doorgaans geavanceerde slijpinstrumenten waarin je je mes kunt vastklemmen. Sommige systemen maken gebruik van slijpstaafjes of slijpsteentjes bevestigd op geleidestaafjes, die je vervolgens in een vaste beweging over de snede haalt, bij andere systemen zet je de slijpstaafjes in een bepaalde hoek en haal je juist je mes hierlangs.

Doordat je het mest vastklemt en/of de hoek vooraf instelt, kun je met een slijpsysteem erg gestructureerd slijpen. Je hebt vrijwel altijd exact dezelfde slijphoek te pakken als tijdens je vorige slijpbeurt, dus slijp je je messen iedere keer weer even scherp. Dit is een voordeel ten opzichte van bijvoorbeeld een wetsteen of slijpstaaf, waarbij het toch altijd enigszins gissen blijft naar de precieze slijphoek.

Verder valt er over slijpsystemen in het algemeen niet veel te vertellen. Iedere merk heeft namelijk zo zijn eigen gedachten over de ideale werking, waardoor er ook steeds weer nieuwe mechanismen bedacht worden. De meeste bekende en fameuze slijpsystemen komen uit de Verenigde Staten. Hier hebben grote merken als Edge Pro, Lansky, Spyderco en Wicked Edge hun hoofdkwartier. Een enigszins vreemde eend in de bijt is het Russische TSProf, dat een slijpsysteem heeft ontwikkeld dat zowel zeer robuust als buitengewoon verfijnd is.

Slijpen met een elektrische slijpmachine

Net als geleide slijpsystemen zijn ook elektrische slijpmachines te verkrijgen in allerlei soorten en maten. Er zijn machines die te vergelijken zijn met een doortrekslijper, maar dan machinaal. Voornamelijk Chef’s Choice is gespecialiseerd in het ontwikkelen van dit soort apparaten. Sneller slijpen dan dit bestaat eigenlijk niet en het is ook nog eens buitengewoon simpel. In hetzelfde rijtje zijn de machines uit de Culinary-serie van Work Sharp te scharen.

Andere slijpmachines hebben meer gelijkenissen met een slijptol of een bandslijpmachine. Dit geldt bijvoorbeeld voor de Work Sharp Multi Sharpener en de Knife & Tool Sharpener van hetzelfde Amerikaanse merk. Deze apparaten gebruik je door ze in de hand te nemen en het mes vast te zetten in een klem. Daarmee wijken ze af van bijvoorbeeld de Chef’s Choice-machines, waarbij juist het mes in beweging is tijdens het slijpen.

Een derde type elektrische slijpmachine is te vergelijken met het apparaat dat menigeen in de schuur op de werkbank heeft staan. Een machine met één of twee roterende slijpschijven, vaak met twee verschillende korrelgroottes. De Zweedse slijpmachines van Tormek voldoen aan dit plaatje.

Elektrische slijpmachines kun je gebruiken voor het slijpen van messen. Voornamelijk de doortrekvarianten zijn zeer geschikt hiervoor. Met sommige, zoals de Work Sharp Culinary E5, kun je ook scharen slijpen. De grovere machines met slijpbanden of roterende stenen kunnen ook gebruikt worden voor het slijpen van groter en zwaarder gereedschap, zoals bijlen, beitels en de messen van je grasmaaier. Doorgaans gaat dit sneller dan met slijpstenen, die weer als voordeel hebben dat je er over het algemeen een stuk nauwkeuriger mee kunt slijpen. Maar in beide gevallen geldt: oefening baart kunst.

Samenvattend

Kortom: er zijn dus de nodige verschillende slijpmethodes. De ene is specifiek toegespitst op het slijpen van messen, met de andere kun je vrijwel ieder snij- of hakgereedschap te lijf. Als we het bij messen houden, dan is het doel dat je nastreeft zeer bepalend voor het slijpmateriaal dat je het best kunt kiezen.

Wil je je messen ultieme scherpte geven en is het geen probleem om daar een poosje mee bezig te zijn? Kies dan voor slijpen op wetstenen of eventueel een geleid slijpsysteem. Wil je vooral snel slijpen, dan is een elektrische (doortrek)slijpmachine waarschijnlijk de beste optie. En wil je een slijper voor het dagelijks onderhoud van je keukenmessen, die bovendien niet al teveel mag kosten? Kies dan voor een doortrekslijper of een slijpstaaf.

Heb je na het lezen van dit artikel nog vragen, opmerkingen of suggesties? Schroom dan vooral niet ze te delen! Ondanks dat we door de jaren heen ontzettend veel kennis hebben verzameld over slijpen, is iedere tip van harte welkom. En we helpen je natuurlijk graag met het kiezen van het voor jou meest geschikt slijpgereedschap!